Əli və Nino

Əli və Nino – ilk dəfə 1937-ci ildə Vyanada alman dilində E.P.Tal Verlaq tərəfindən nəşr edilən və indiyədək d?nyanın 42 dilinə tərc?mə edilən məhəbbət romanıdır. Əsərin ilk nəşrində m?əllif kimi Qurban Səid g?stərilmişdir. Rəsmi sənədlərə əsasən Qurban Səid avstriyalı baronessa Elfrida fon Ehrenfelsin təxəll?s?d?r. Buna g?rə də uzun illər əsərin həqiqi m?əllifi Elfrida fon Ehrenfels hesab olunurdu. Lakin amerikalı şərqş?nas Tom Rayz əsərin əslən Azərbaycandan olan yəhudi mənşəli yazı?ı Lev Nissembauma məxsus olduğunu, baronessa Elfrida fon Ehrenfelsin isə yalnız onun məşuqəsi olmasını s?but edə bilmişdi. Azərbaycan Yazı?ılar Birliyi isə 1993-c? ildə qəbul etdiyi qərarda əsərin m?əllifinin Y.V.?əmənzəminli olduğunu təsdiq etdi. Əsərdəki hadisələr Rusiya inqilabı, m?stəqil və demokratik Azərbaycanın qurulması və Qızıl Ordunun Bakını işğal etdiyi d?vrləri əhatə edir. Hadisələrin cərəyan etdiyi əsas məkan isə «„tərəqqi etmiş“» Qərb və «„geridə qalmış“» Şərqin qovuşduğu Bakıdır. Əli xan Şirvanşir rus məktəbində təhsil alan əsilzadə m?səlman gəncidir. Ailəsinin tamamilə şərq-m?səlman adət-ənənələrinə sadiq olmasına baxmayaraq, Əli oxuduğu məktəb və Qərb-xristian d?nyasına məxsus olan g?rc? qızı Ninoya bəslədiyi məhəbbətinin təsirindən Avropa təsirinə məruz qalmışdır. Lakin bununla belə Nissembaum ?z əcdadlarının adət-ənələrinə ?mr? boyu sadiq qalacaq, Azərbaycanın m?stəqilliyi uğr?nda həyatını qurban verəcək əsl azərbaycanlı vətənpərvər gənc Əli obrazını yaradır. Əsərdə Əlinin Ninoya məhəbbəti və Əli xan Şirvanşirin Dağıstan, Qarabağ, G?rc?stan və İrana səyahətlərindən s?hbət a?ılır. Məktəbi bitirdikdən sonra Əli və Nino evlənmək qərarına gəlirlər. Əlinin atası qadınlara, x?susən başqa dinə məxsus qadına qarşı m?hafizəkar fikirlərinə baxmayaraq nigahı dəstəkləyir. Ninonun atası isə əvvəlcə tərədd?d edir, lakin erməni əsilli dostunun məsələyə m?daxiləsi ilə sonda m?vqeyini yumşaldır. Hadisələr həmin erməninin Ninoya aşiq olması və hiyləgərliklə onu qa?ırmasından sonra dramatik xarakter alır. Əli dininin qaydalarına uyğun olaraq xain ermənini ?ld?r?r, lakin Ninoya əl qaldırmağa c?rət etmir. Əli erməninin yaxın qohumlarının g?zlənilən intiqamından yaxa qurtarmaq ???n Bakını tərk etməli olur. Aylar sonra Nino Əlini ucqar kəndlərin birində yoxsulluq və səfalət i?ində tapır və dərhal onunla evlənir. Rusiya inqilabı və t?rklərin Bakını azad etmək məqsədilə Azərbaycana y?r?şlərini diqqətlə izləyən Əli rusların Bakını yenidən ələ ke?irməsindən sonra Nino ilə İrana yollanır. Nino İranda ev dustağına ?evrilməsi səbəbindən ?z?n? tamamilə yalqız və bədbəxt hiss edir. Azərbaycanda ilk demokratik c?mhuriyyətin qurulmasından sonra Əli və Nino yenidən Bakıya qayıdır və yenicə qurulmuş d?vlətin mədəni həyatında fəal iştirak edirlər. Sonradan Əliyə Azərbaycanın Fransada səfiri vəzifəsi təklif olunur və təklifi Nino da m?sbət qarşılayır, lakin Əli imtina edir. O Ninonun ?z?n?n İranda necə bədbəxt hiss etdiyin xatırlayır və eyni aqibət ilə qarşılaşmaqdan ?əkinir. Əlinin gənc ?mr? rusların 1920-ci ildə bir daha Azərbaycana y?nəlmısi ilə başa ?atır. Nino isə yenicə d?nyaya gəlmiş k?rpələri ilə G?rc?stana qa?ır. Əli xan Şirvanşir Gəncənin bolşeviklərdən m?dafiəsi d?y?şlərində şəhid olur.